فضای مجازی تهدیدی برای بازتولید تصورات قالبی و خشونت نرم علیه زنان

پیک ملت ، راضیه امیری کردلاغری ، نشر و دست به دست شدن طنز و لطیفه های به ظاهر لطیف و در باطن تخریب‌گرِ تصویر زنان، در جامعه ایران از دیرباز مرسوم بوده است.

حال چه در قالب متن چه گفتار و لطیفه های عامیانه و چه حتی شعر و فیلم! سناریویی که توسط مرد سالاری تاریخی نگاشته شده تا به تراژدی غم انگیز تبعیض جنسیتی تداوم بخشد و بلکه آن را عمیق تر سازد. بخش بسیار غم انگیز ماجرا این است که اصلی ترین مهره برای اجرای هرچه دقیق تر این سناریو خود زنان هستند.

با پیشرفت تکنولوژی و گسترش وسایل ارتباط جمعی و در پی آن تثبیت فضای مجازی به عنوان بخش جدایی ناپذیر زندگی بشر، فرصت ها و تهدیدهای گسترده‌ای فرا روی افراد و ساختارهای جوامع قرار گرفته است.

صرف نظر از وجوه مثبت فضای مجازی، یکی از جدی ترین آسیب‌های آن، رواج هر چه بیشتر امپریالیسم فکری و فرهنگی می‌باشد که متن حاضر تنها به یکی از مصادیق آن پرداخته است.

در تعبیری خلاصه، ساده و عامیانه، امپریالیسم فرهنگی بدین معناست که یک طرف رابطه، در جهت منافعش طرف دیگر را وادار کند که چنان بیندیشد و رفتار کند که خود به او القا می‌کند. به عبارت دیگر، فرد توسط عامل بیرونی مسخ شده و قدرت تفکر و تعقل شخصی‌اش کاسته می‌شود، و ارزشهای تحمیل شده را می‌پذیرد. چه بسا که تحت فرمان آن عامل بیرونی دست به خود زنی و حتی خود کشی در معنای عام آن بزند.

همه ما تا کنون و شاید هر روزه شاهد دست به دست شدن جوکها و طنزهایی در مورد زنان در قالب متن و صدا و نوانما (کلیپ) در فضای مجازی و حتی در محاوره‌های عامیانه و کنسرت‌های خنده بوده‌ایم.

گذشته از محتوای زننده بسیاری از این به اصطلاح جوک و لطیفه ها، تاثیر آنها بر خودآگاه و ناخوداگاه جنسیتی زنان، مسئله ای بسیار مهم و درخور واکاوی است. چرا که بر خلاف تصور عامه که به این امور صرفا به عنوان ابزاری جهت سرگرمی و خندیدن می‌نگرند، این عمل ابزار بسیار مهم و کارامدی برای شکل گیری، شکل دهی و تقویت سیستماتیک نگرش ضد زن می‌باشد. در نتیجه‌ی این نگرش، تبعیض و ظلم جنسیتی علیه زنان در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی( سطوح خرد و کلان) به صورت تصاعدی بازتولید می‌گردد.

در تایید مطلب فوق، تلویحا می‌توان به نظریه بلومبرگ و چافتز دو نظریه پرداز فیمینیست اشاره نمود. به زعم چافتز، مردان با برچسب زدن به زنان، به ساخت تصورات قالبی درباره آنان ( مانند جنس ضعیف، کم عقل، پرحرف، روی مخ، ولخرج،اضافی و … )، مبادرت می‌ورزند. آنها با این کار سعی در به حاشیه راندان زنان و تثبیت جایگاه خود به عنوان صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی و تصمیم گیرندگان اصلی در سطوح گوناگون دارند.

این مهم باعث می‌ شود قدرت مردان همواره بازتولید شده و در راس تصمیم گیری برای توزیع فرصت‌ها باقی بمانند و از این طریق فرصت ابراز وجود و شکوفا شدن را از زنان جامعه سلب کنند.
از دیگر سو، بلومبرگ معتقد است زنان در صورتی میتوانند شرایط خود را در جهت مطلوب تغییر دهند که صاحب قدرت اقتصادی و تصمیم گیری و در راس امور باشند.
با این وجود متاسفانه بسیاری از زنان، ناآگاهانه اقدام به باز نشر محتوای تحقیر آمیز و آسیب زا نسبت به جنس خود می‌کنند بدون آنکه به پیامدهای بلند مدت و عمیق آن بیندیشند.

حال باید پرسید، آیا زنانی که خود ابزاری برای تحقیر خویش‌اند، می‌توانند عزت نفس و اعتماد به نفس لازم جهت احقاق حقوق حقه خویش را در خود حفظ کرده یا پرورش دهند؟‌ آیا نشر این نوع لطیفه ها و جوک های ضد زن، به منزله ریختن آب در آسیاب مردسالاری تاریخی در سطوح خرد و کلان نیست؟

راضیه امیری کردلاغری
جامعه شناس و پژوهشگر